Održavanje ravnoteže fosfata

Fosfor

Fosfor je u tijelu prisutan većinom u obliku fosfata (PO4). Oko 85 posto fosfata nalazi se u kostima gdje predstavlja važan sastojak kristala hidroksiapatita. U mekim tkivima, fosfat se pretežno može naći u intracelularnom odjeljku. Sastavni je dio više organskih spojeva, poput nukleinskih kiselina i fosfolipida staničnih membrana. Normalna razina anorganskog fosfata u plazmi kod odraslih osoba kreće se od 0,81 do 1,45 mmol/l (2,5 do 4,5 mg/dl). U dojenčadi je PO4 za skoro 50 posto viši, a u djece za 30 posto, zbog većih potreba za fosfatima tijekom rasta i razvoja.

U organizam ga unosimo hranom, a izlučuje se iz organizma urinom i stolicom. Poput kalcija (Ca), crijevnu apsorpciju fosfata potiče vitamin D.

Hipofosfatemija

Hipofosfatemija predstavlja sniženje razine plazmatskih fosfata ispod 0,81 mmol/l (2,5 mg/dl). Hipofosfatemija se javlja kod akutnog alkoholizma, dijabetičke ketoacidoze, teških opekotina, bolesnika na totalno parenteralnoj prehrani, te teškoj respiracijskoj alkalozi. Hipofosfatemija je obično asimptomatska, no kod težih oblika dolazi do pojave anoreksije, mišićne slabosti, osteomalacije, a može doći i do razvoja progresivne encafalopatije i kome. Liječenje je empirijsko i podešava se prema osnovnoj bolesti i težini hipofosfatemije.

Hiperfosfatemija

Hiperfosfatemija predstavlja porast razine plazmatskih fosfata iznad 1,46 mmol/l (4,5 mg/dl). Hiperfosfatemija je općenito posljedica smanjenog izlučivanja fosfata bubrežnim putem. Uznapredovala bubrežna insuficijencija (GFR manji od 20 ml/min) toliko im snižava izlučivanje da se javlja porast plazmatske razine PO4. Defekti bubrežne eliminacije fosfata bez renalne insuficijencije javljaju se i u pseudohipoparatireozi i u hipoparatireozi. Hiperfosfatemija se također može javiti i kod prerjeranog unosa te ponekad i nakon prečeste primjene klizma koje sadrže fosfate. Hiperfosfatemija ima važnu ulogu u razvoju sekundarnog hiperparatireoidizma i renalne osteodistrofije u bolesnika na kroničnoj dijalizi.

Većina hiperfosfatemičnih bolesnika nema simptome, iako se simptomi hipokalcemije, uključujući tetaniju, javljaju ako postoji prateća hipokalcijemija. Kalcificiranje mekih tkiva često je i progresivno u dijaliziranih bolesnika.

Osnova liječenja hiperfosfatemije pri uremiji je ograničenje unosa fosfata. To se postiže izbjegavanjem hrane koja sadrži puno fosfata i uzimanjem vezača fosfata zajedno sa jelom. Zbog pojave vaskularnih kalcifikacija kod bolesnika na dijalizi sve se više koriste vezači fosfata koji ne sadržavaju kalcij.